Op dit ‘vrouwsgrote’ in dunne laagjes olieverf geschilderde doek laat het gezicht zich raden. De lichaamshouding vertelt een precair verhaal, te beginnen met de handen die houvast lijken te zoeken bij de bloemstelen die in dit doek de verticale toon zetten. Ze worden versterkt door sporen die als verzamelde tranen langs glas van boven naar beneden lijken te stromen. In de onbestemde ruimte in tere, onuitgesproken tinten is nergens een kader te vinden. Er is geen bodem, plafond of hoek en dus zijn er geen muren, deuren of ramen. Er is niets dat houvast biedt, of het zouden de rozen moeten zijn die uit het boeket weg lijken te dansen. Ze zweven, bijna transparant. De haast monochrome figuur, lijkt een schaduw van zichzelf en staat geïsoleerd. De stelen en alle andere verticalen leiden je naar haar gekruiste benen, waarvan één voet - symbolisch - op de rand van het doek stuit, de overgang van de binnenwereld naar de buitenwereld. Ze behoren toe aan een meisjesachtig wezen in een mouwloos jurkje, als Deborah uit ‘I never promised you a rosegarden’, de tiener die verdwaald is in de ivoren toren van haar eigen fantasiewereld. Gediagnostiseerd met schizofrenie, werkt ze met haar therapeut, dokter Fred, aan een terugkeer uit haar oorspronkelijk veilige fantasiehaven, die verwerd tot een grimmige schijnwereld die haar geselt. In de werkelijke wereld hebben de rozen doornen, wordt zonneschijn afgewisseld met stortbuien, gaat geluk gepaard met pijn en ben je volledig mens als je beide kan doorleven.

Maartje Frenken (Sint Michielsgestel, 1961) schildert in haar atelier in Den Bosch zielsportretten als een apotheose van kwetsbaarheid en innerlijke kracht.

© Copyright 2016: Gerhild van Rooij.




                                Maartje Frenken blijft voor onderwerpen dicht bij huis

'Jongen met beer' is de titel van een van de schilderijen van Maartje Frenken in galerie Kathareze. Het fraai afgewogen werk is typerend voor het oeuvre van Frenken(1961). Het in zachte kleuren (roze, geel en wit) geschilderde werk toont een jongen die haast schuil gaat achter een grote speelgoedbeer. Vaag zijn de handen te zien die de beer omklemmen. Met minimale middelen weet de Bossche kunstenares een prachtig sfeerbeeld te schetsen. De neus, ogen en mond van de jongen zijn niet of nauwelijks geschilderd. Een paar donkere stipjes zijn de ogen, dat is het wel. Maar toch slaagt Frenken erin emotie te leggen in het kind en zo ook in het schilderij. Maartje Frenken haalt haar onderwerpen dicht bij huis. Haar kinderen, haar moeder Joke, haar familie en de hond Lies zijn haar onderwerpen, haar eigen persoonlijke gevoelens lijken leidend voor de sfeer die een werk heeft.Het heeft in al die jaren vooral geleid tot een steeds terugkerende serie portretten. Op het eerste gezicht lijken die simpel. De gezichten van Frenkens kinderen zijn consequent weggeschilderd. Soms is vaag een mond of neus aangegeven of gloeien de ogen op.
In wezen balanceert Frenken tussen twee uitersten. Ze probeert haar werk abstract en licht te houden met vage, omfloerste kleuren en transparant opgebrachte verf.Daarnaast mag haar werk weer niet te 'lief' ogen of te anekdotisch gaan over 'haar' kinderen of 'haar' moeder. Frenken is ook een kunstenares die geinteresseerd is in de materie.
Frenken is een kei in het creeren van de juiste sfeer. De hond Liesje is beurtelings nukkig of aandoenlijk geportretteerd en ook in de portretten van de mensen zit een groot scala aan emoties. Ook in een simpel tafereeltje als kinderen die eendjes voeren met de contouren van een stad op de achtergrond weet ze met enkele penseelstreken een mooie sfeer te scheppen. Maar ze kan ook ronduit venijnig uit de hoek komen. In een roze geschilderd portret zijn ogen en neus afwezig, maar de blikkerende tanden geven het werk iets verontrustends.

Gerrit van den Hoven




Ad Lansink in gesprek met Maartje Frenken

Intuïtief en emotioneel de eenzaamheid voorbij

Maartje Frenken (St Michielsgestel, 1961) schildert menselijke gestalten, dieren, bloemen en bomen. Haar intuïtie valt samen met de emotionele lading van de betoverende beelden, die zij met haar aquarelachtige schilderijen weet op te roepen.


Maartje: jouw doeken hebben iets betoverends, een moeilijk definieerbare uitstraling. Je koppelt minimalisme aan een krachtige inhoud. Is dat een bewuste keuze? Of komt het mysterie vanzelf?

Betoverend? Dat vind ik wel een compliment. Maar ik doel niet op een sprookje. En ook niet op tovenarij. Wel op iets, dat zich afspeelt buiten de realiteit van alledag. Toch is de werkelijkheid wel mijn uitgangspunt. Minimalistisch en toch met inhoud? Ja, dat is wel zo. Niet uit gemakzucht, maar juist om een zekere rust uit te stralen.  Zou ik teveel verf en teveel onderwerpen op het doek brengen, dan verlies ik het overzicht. Het is wel een hele opgave, want het beeld mag ook weer niet te vrijblijvend worden. Het mysterie komt meestal vanzelf. Maar het blijft een worsteling, een zwaar en vermoeiend proces.

Jouw intuïtie en emotie – twee facetten van het menselijk gevoel – leveren voor de onbevangen toeschouwer boeiende beelden op, die een appel doen op de verbeelding. Hoe speel je dat klaar?

Mag ik hardop nadenken? Ik ben eigenlijk geen mens van woorden, wel van verf en materie. Als ik een kwast in mijn handen heb, dan ben ik helemaal weg. Dan is het pure meditatie, die mij drijft. Niet om in trance te raken, of zo en ook niet om te mediteren, maar wel om een zoektocht te beginnen met het doek, de verf, de kleuren. Ieder schilderij is een zoektocht. Ik weet tevoren niet waar ik uitkom. Ik kies wel een motief. Wat dan volgt, ben ik eigenlijk zelf: mijn belevenis, de vertaling van mijn gedachten. Uiteindelijk moet het schilderen, het intuïtief handelen, samenvallen met de emotionele lading van het motief.

Is de techniek – het schilderen in dunne transparante lagen  - bepalend of toch het beeld, dat je voor ogen hebt of geleidelijk krijgt?

Ongetwijfeld dat laatste. Maar ik wil wel greep blijven houden op de techniek, op de verf ook. Ik schilder aquarelachtig. Vloeiend en transparant. De verflaag mag niet te dik worden. Het contact met het doek is voor mij belangrijk. De doorzichtigheid is essentieel. De verschillende lagen breng ik dun en druipend, bijna vormloos op het doek tot een beeld ontstaat, dat bij mij past. Met kleuren, die het beeld versterken, zelfs wanneer het gamma moeilijk te definiëren is. Is het beeld niet goed, dan begin ik opnieuw. Of ik schraap een of meer lagen weg. Het uiteindelijke resultaat telt.

De menselijke gestalten op jouw schilderijen zijn onzichtbaar en toch nadrukkelijk aanwezig. Wat is het geheim van deze paradoxale benadering? Zijn het trouwens allemaal vrouwen?

In het begin had ik veel moeite met mensen, die mijn werk te figuurlijk vonden. Op een gegeven ogenblik vond ik de vormen, waarin ik mijn gevoelens kon verbeelden. Minder details en meer abstractie. Kijk naar de menselijke gestalten, die ik schilder. Het gaat mij om wat die vrouwen in zich hebben, hun karakter, hun innerlijke waarde, die ik dan zichtbaar wil maken voor de buitenwereld. Of ik alleen vrouwen verbeeld? Dat is een goede vraag. Het antwoord is eenvoudig: ja. Het heeft natuurlijk alles met mij te maken en met mijn gevoelens. In die zin is mijn werk autobiografisch: onbewust misschien, maar toch. Eigenlijk doet het motief er niet echt toe. Het gaat immers om de zeggenschap van het beeld, de indruk die het doek op de toeschouwer maakt.

Van de afbeeldingen, die je me liet zien, trok vooral ‘Transformatie’ mijn aandacht. Ik zie en voel een verandering maar kan die verandering niet goed plaatsen.

Het is gewoon een zelfportret, dat ik in het jaar na mijn twee operaties heb geschilderd. Het was een soort bevrijding van de zorg maar ook van en voor mezelf. Ik voelde echt een persoonlijke transformatie. Ik was de tijd daarvoor veel te streng voor mezelf geweest. Plotseling kon ik veel meer dingen toelaten. Motieven, bloemen bij voorbeeld, maar ook andere onderwerpen. Ik ging nog meer genieten van de kleuren die ik opzet. Een stille hond. Een boom, die bloeit. En dan die bloei vertalen in aansprekende beelden zonder anekdotisch bezig te zijn.

Je werkt bewust met vage, omfloerste kleuren, kennelijk om beelden op te roepen, die veel te raden laten. Vanwaar die geheimzinnigheid? Of klopt mijn interpreatie niet?

Ja en nee. Ik wil inderdaad beelden schilderen, die wat te raden laten. Zinnige zaken liefst, die de verbeelding prikkelen. Maar geheimzinnigheid? Nee: dat wil ik niet. Ik vind het wel fijn, dat mensen zelf iets ontdekken, vormen die boeien, kleuren die aanspreken, een associatie die te denken geeft. Daarom moet ik niet te stellig zijn in de verbeelding. Trouwens: waneer ik schilder wil ik mezelf ook verrassen.

Je werk is figuratief maar soms is de abstractie tamelijk ver doorgevoerd, zelfs als het om portretten gaat. Wil je afstand creëren of toch iets anders?

Nee, het gaat mij niet om de wijze waarop iets geschilderd is, figuratief of wat meer abstract: ik wil wel uitkomen bij de echte emotie, de pure beleving van het beeld, dat ik met nogal wat inspanning op het doek heb gezet. Veel van mijn doeken hebben iets melancholisch. Ik doel niet meteen op zwaarmoedigheid, wel op het onmogelijke, het moeilijk bereikbare. Vandaar wellicht de vreugde wanneer een schilderij mijzelf overtuigt en verrast.

Over melancholie gesproken: zelf noem je eenzaamheid en geborgenheid in een adem, terwijl die begrippen nauwelijks in elkaars verlengde liggen.

Dat is een mooie maar lastige vraag. Ja: eenzaamheid en geborgenheid tegelijk en naast elkaar, dat klinkt op het eerste gehoor tegenstrijdig. Maar voor mij liggen die woorden toch heel dicht bij elkaar. Wanneer je alleen bent en op jezelf aangewezen, dan ben je geborgen bij jezelf. Wanneer ik bij veel mensen ben, dan is van eenzaamheid natuurlijk geen sprake. Ik moet dan wel veel meer moeite doen om bij mezelf te blijven. Eenzaamheid heb ik vaak nodig. Het is voor mij de basis om vrijuit te kunnen schilderen.

De onderwerpen haal je uit het dagelijks leven: mensen, honden, koppen, tot in een hele reeks toe. En bloemen met voor mij als hoogtepunt de kleurrijke tulpenboom. Waar gaat je voorkeur naar uit?

Eigenlijk heb ik geen bijzondere voorkeur. Wanneer ik om me heen kijk, is het toch het gevoel, de emotie, die mij aan de hand neemt. Als ik een bloem schilder, of een boom, dan kan ik mij verliezen in de verf en de kleuren. Bloemen en bomen zijn het minst emotioneel maar leveren wel beelden op, die veel mensen aanspreken. Maar als ik de hond zie zitten, krijg ik zin om hem meteen op het doek te zetten. Het is dan wel een eenzame hond, een vermenselijkt dier, dat ook zijn gevoelens heeft, meer dan planten. De schilderijen van dieren mogen daarom geen plaatjes worden, geen afbeeldingen. Neem bij voorbeeld dat vogeltje, een klein kwetsbaar wezen, dat mij intrigeert. Het beestje vraagt erom geschilderd te worden als een nietig maar kleurrijk wezen, klein ten opzichte van het grote geheel. De menselijke gestalten, die ik schilder, gaan meestal over mezelf. Die beelden zijn voor mij het meest emotioneel.

De reeksen, vooral met menselijke koppen, spreken mij aan. Wat wil je met die horizontaal of verticaal geordende portretten zeggen?

Het zijn geen portretten, maar impressies van mensen, die ik in mijn gedachten tegenkom. Je treft trouwens in die reeksen wel mannen aan, en ook kinderen. Wat het totale beeld versterkt, dat zijn de kleuren, de afwisseling, het ritme, de structuur. Het is een poging om de individualiteit te doorbreken: mensen als groep bij elkaar brengen, dat is dan een nieuwe uitdaging.

Aan landschappen waag je je niet, hoewel je de techniek er wel voor in huis hebt en hond Liesje af en toe de Dommel opzoekt. Komt dat nog – landschappen schilderen zonder gestalten - of blijf je letterlijk en figuurlijk liever dichtbij huis?

Het liefst blijf ik dichtbij huis en haard. Het gezin, de mensen om mij heen, de hond. De Dommel stroomt trouwens hier vlak achter ons huis. Ik denk, dat ik bij mijn huidige thema’s blijf. Maar een overgang naar andere onderwerpen – ook landschappen – sluit ik ook weer niet helemaal uit. Misschien ga ik ooit nog eens klassieke stillevens schilderen, maar dan wel op mijn manier, opnieuw intuïtief en emotioneel.

Je hebt een tijdje geleden een groot uitgevallen zelfportret als schilder gemaakt: bescheiden maar indrukwekkend tegelijk. Ben je dat ten voeten uit? Anders gezegd: herkenbaar?

Herkenbaarheid speelt voor mij geen rol. Ik probeer de mens achter de werkelijkheid te tonen, de onzichtbare eigenschappen, het karakter misschien. Wel wil ik de kwetsbaarheid van de mens duiden, soms ook het ongemak waarmee hij of zij soms worstelt. Kwetsbaarheid hoeft niet in tegenspraak te staan met schoonheid. Integendeel. Ook zwakte hoort bij de mens.



Ad Lansink/2 september 2010